اصولا” هر محصول یا سیستمی مزایا و نقص ها و همچنین شرایط خاص استفاده خود را دارد لذا اینکه تصور کنیم موتورخانه سرشار از نقاط ضعف و فاقد مزیت یا برعکس سرشار از نقاط مثبت است، اشتباه است. این موضوع درباره پکیج یا هر وسیله گرمایشی و سرمایشی دیگر نیز صادق است.
با توجه به طرح موضوعاتی یکسویه در برخی از رسانه ها له یا علیه پکیج یا موتورخانه بدون رعایت اخلاق حرفه ای در اطلاع رسانی به مخاطبین، در این گفتار سعی شده است دو سیستم مورد نظر از منظر “مصرف گاز و ایمنی ساکنین ساختمان ها در برابر حوادث گاز گرفتگی”، بصورت کاربردی و تجربی مقایسه شوند.
در ابتدا تاکید می شود که اصولا” هر محصول یا سیستمی مزایا و نقص ها و همچنین شرایط خاص استفاده خود را دارد لذا اینکه تصور کنیم موتورخانه سرشار از نقاط ضعف و فاقد مزیت یا برعکس سرشار از نقاط مثبت است، اشتباه است. این موضوع درباره پکیج یا هر وسیله گرمایشی و سرمایشی دیگر نیز صادق است.در این تحلیل، وضعیت موتورخانه‌های سنتی موجود در کشور مورد بحث و مقایسه است، نه موتورخانه های مدرن با راندمان بالا.
بخش اول: مقایسه مصرف گاز پکیج و موتورخانه مرکزی سنتی
۱_ سیستم های دارای مخزن از مزیت داشتن حجم معینی آب گرم برای زمان قطع برق برخوردارند. اینکه این مزیت چقدر برای ساکنین ساختمان ها ارزش دارد، در فرایند تصمیم گیری و انتخاب آنها تاثیر دارد. لذا در زمان انتخاب پکیج نیز مشتری می تواند مدل پکیجی را انتخاب کند که منبع ذخیره آب گرم هم دارد اما بدلایلی که در ادامه اشاره می شود، بعنوان یک کارشناس بهینه سازی انرژی، چنین توصیه ای ندارم.
بر اساس نتیجه یک تحقیق معتبر انجام شده در چند سال قبل در شهر سازی، میزان انرژی مورد نیز برای گرم نگهداشتن مخازن آب گرم شامل موتورخانه ها و آبگرمکن های مخزنی در ساعات غیر مفید شبانه روز یعنی ساعت ۱۲ شب تا ۶ صبح معادل انرژی مورد نیاز برای یک شهر ۱۵ هزار نفری است.
۲_با استنتاج از گزارش تحقیق میدانی شرکت بهینه سازی مصرف سوخت از ۵ هزار ساختمان مجهز به سیستم حرارت مرکزی سنتی، مصرف سالیانه ساختمان های مسکونی مجهز به موتورخانه مرکزی با زیربنای ۱۰۰۰ مترمربع (ساختمان ۵ طبقه شامل ۱۰ واحد حدودا” ۱۰۰ متری) بالغ بر ۳۵ هزار متر مکعب است یعنی سرانه گاز مصرفی هر واحد در سال ۳۵۰۰ متر مکعب خواهد بود. درحالیکه سرانه گاز مصرفی در واحدهای مسکونی –با کیفیت ساخت و اقلیم مشابه- مجهز به پکیج حدود ۱۰۰۰ متر مکعب کمتر است (منبع: تحقیق میدانی پایش قبض های گاز واحدهای مسکونی در استانهای مختلف). بنابراین پکیج نسبت به موتورخانه مزیت صرفه‌جویی گاز دارد.راندمان پکیج ها بر اساس استاندارد برچسب انرژی آنها، عمدتا بالای ۸۰درصد و حتی بالاتر از ۹۰درصد است. راندمان پکیج های چگالشی نیز بر اساس فرمول ساده و موجود محاسبه راندمان، بالای ۱۰۰% است.
۳_ علل و عوامل تاثیرگذار بر راندمان پایین “سیستم حرارت مرکزی یا موتورخانه های موجود” که مطابق گزارش شرکت بهینه سازی مصرف سوخت کشور حدود ۵۵درصد اعلام شده، در سایت های مرتبط در دسترس است. نکته اصلی و مهم قابل توجه در این زمینه اینست که موتورخانه یک قطعه یا محصول نیست بلکه یک سیستم و مجموعه ای است از اجزا و قطعات متعددکه بر راندمان کل سیستم اثرگذار است. هرچند ممکن است راندمان دیگ یا مشعل هر کدام بصورت مجزا ۸۰درصد یا بالاتر اعلام شود اما طراحی و اجرای کل موتورخانه و منبع دوجداره، لوله کشی ساختمان، وضعیت عایق بندی منبع ذخیره آب گرم و لوله های رفت و برگشت، مکش دودکش و تهویه هوا و … راندمان کل سیستم را تعیین می کند.
دلایل عمده راندمان پایین موتورخانه های موجود عبارتند از:
• عدم طراحی و اجرای درست کل سیستم بر اساس محاسبات مهندسی
• عدم انطباق ظرفیت حرارتی موتورخانه با بار حرارتی ساختمان
• عدم تناسب ظرفیت حرارتی دیگ با مشعل
• استفاده از دیگهای چدنی به عنوان مبدل حرارتی
• عدم تنظیم درست مشعل و در برخی موارد پایین بودن راندمان مشعل یا دیگ
• عدم عایق‌بندی منبع آب گرم داخل موتورخانه، منبع انبساط پشت بام، لوله های رفت و برگشت شوفاژ و لوله های آب گرم بهداشتی
• عدم استفاده از فناوری نوین و پیشرفته “مبدل های صفحه ای” برای تامین آب گرم فوری و طراحی و اجرای مخازن بزرگ ذخیره آب گرم
• رسوب گیری بالا در داخل پره‌های دیگو منبع آب گرم که بخشی از آن بدلیل وجود املاح زیاد در آب است.
• مناسب نبودن دودکش و تهویه هوای مورد نیاز برای احتراق
• عدم اجرای سیستم مدیریت هوشمند موتورخانه (BMS) و بعضا” خارج کردن ترموستات ها از حالت هوشمند و خودکار به حالت دستی توسط کاربران و درنتیجه عدم تنظیم صحیح ترموستات
• دور بودن منبع آب گرم از مصرف کننده
• عدم امکان تنظیم دماهای مناسب برای آب گرم مصرفی و گرمایش
• عدم قابلیت تنظیم توان کارکرد مشعل متناسب با نیاز (ماجولیشن یا ماژولار)
• لازم به توضیح است که عامل مهم تاثیرگذار دیگر بر مصرف بالای گاز در موتورخانه، روشن یا خاموش بودن مشعل (صفر یا یک) است یعنی مشعل دستگاه این قابلیت یا هوشمندی را ندارد که بسته به میزان نیاز بار حرارتی ساختمان در هر زمان (تعداد واحد ساکن یا میزان نیاز به تامین آب گرم و گرمایش) کم و زیاد شود. در فناوری های جدید سیستم ماژولار شعله وجود دارد که مزیت بسیار بزرگی برای کاهش مصرف گاز است.
• لزوم راه اندازی ابتدایی و سیستم گرمایش سالانه با اولین درخواست (سکونت اولین خانواده در یکی از واحدمسکونی ساختمان نوساز و اولین خانواده ای که احساس سرما کند)
• عدم امکان تنظیمات دلخواه و نداشتن استقلال (زمان درخواست، مسافرت و …)
• عامل فرهنگی یا روانی: چرا من صرفه جویی کنم اما هزینه مصرف بالای بقیه را بپردازم؟ (عدم مدیریت مصرف انرژی توسط هر خانوار)
• عدم وجود سامانه دقیق و قابل اعتماد برای تعیین سهم مصرفی هر واحد مسکونی برای تقسیم شارژ (اخیرا” نمونه هایی از این سامانه ها در حال معرفی به بازار است، هرچند از چندین سال قبل باید به این نیاز مهم پرداخته می شد)
۴_نکته مهم دیگر اینکه، راندمان بالای یک سیستم حرارتی یعنی رده بالاتر برچسب انرژی، علاوه بر اینکه نشاندهنده مصرف کمتر انرژی است، نشاندهنده اینست که محصولات احتراق که از طریق دودکش آنها وارد هوای شهرها و محیط زیست می شود، از سطح کمتر آلایندگی و میزان کمتر گازهای مخرب برخوردار است. این ادعا صحت دارد که بخشی از آلودگی هوای شهرها در ماههای سرد سال، ماحصل خروجی دودکش های سیستم های حرارتی با راندمان پایین و پرمصرف ساختمان هاست. بر اساس یک پروژه مطالعاتی در شرکت بهینه سازی مصرف سوخت کشور، میزان گاهای آلاینده خروجی از دودکش موتورخانه یک ساختمان ۱۰ طبقه، معادل آلودگی ۱۲ تا ۱۴ خودروی سواری است که تمام وقت در سطح شهر در حال تردد است. به همین دلیل روی طرح بازدید و معاینه فنی موتورخانه ها تاکید می شود.
۵- علت گرایش سریع مردم در چند سال اخیر و بخصوص بعد از اجرای فاز اول هدفمندی یارانه ها به پکیج و تقریبا حذف موتورخانه سنتی در غالب ساخت و سازهای جدید چه بود؟ بدون شک موضوع “مدیریت و هزینه انرژی و رفاه” عامل این گرایش سریع شد. مزیت عمده سرانه گاز مصرفی کمتر پکیج نسبت به موتورخانه و استقلال واحدهای مسکونی در هزینه گاز و رهایی از دردسر تقسیم شارژ و تعمیرات موتورخانه و …در رفتار گروه های مختلف صاحب نظر و تصمیم گیر، تاثیرگذار بود.
تولیدکنندگان تجهیزات موتورخانه سنتی شامل دیگ، مشعل و … و حتی شرکتهای عرضه کننده سیستم های جانبی کنترل مصرف (سیستم کنترل هوشمند موتورخانه BMS)، باید از چند سال قبل خودشان را برای این تغییر آماده می کردند. باید سراغ تکنولوژی روز مشعل می رفتند و بر تولیدات قبلی و تکنولوژی چند دهه قبل اصرار نمی داشتند. این گروه باید برای نحوه تقسیم هزینه گاز مصرفی موتورخانه یک راه حل اساسی می دادند.
۶_ تکنولوژی های روز دنیا در دیگ و مشعل یعنی موتورخانه های مدرن (پکیج های چگالشی پرقدرت مرکزی) بسیار مناسب هستند و قویا” توصیه می شوند.